Kışın, Baykal Gölü bazen garip küçük yapıların oluşumuna sahne olur: taşlar, küçük buz sütunlarının üzerinde dengede bulunur. Bu ender ve şaşırtıcı fenomenin açıklaması sonunda bulundu.
“Zen taşları”nı sadece Japon bahçelerinde bulunmuyor, çakıl yığınları birbirinin üzerinde dengelenmesi bazen doğada da bulunuyor. Nadirende olsa, hava koşulları elverişli olduğunda, onları Sibirya’daki Baykal Gölü’nün donmuş yüzeyinde gözlemlemek gerçekten de mümkün oluyor. Buradaki fark ise bu şaşırtıcı yapı bir insan elinin değil, doğanın eseri olmasıdır.
Yürüyüşçüler tarafından gölün buzuna atılan çakıl taşları, bir gün kendilerini bir mucize eseri sanki küçük bir donmuş kaidenin tepesinde bulurlar, dolayısıyla “Zen taşı” terimi de buradan gelir. Aslında tam olarak mucize değil. Çünkü bu nadir fenomenin fiziksel bir açıklaması var. Bunu anlamak için arkasındaki fiziği anlamamız gerekir.
Süblimasyon ve gölge efekti
Bilim adamları gerçekten de Baykal Gölü’nde yapılan gözlemi yeniden ürettiler ve böylece taşı yavaş yavaş kaldıranın buzun ayağı olduğu şeklindeki popüler hipotezi yalanladılar. Sonuçları, süblimleşme fenomenine tepki olarak inen şeyin aslında buzun yüzeyi olduğunu gösteriyor.
Süblimleşme, nadiren gözlemleme fırsatı bulduğumuz, suyun fiziksel durumundaki bir değişikliğe karşılık gelir. Gölün yüzeyinde bulunan buz, kendisini ısıtan güneş ışınlarının etkisiyle sıvı fazdan geçmeden anında buharlaşır. Böylece gölün yüzeyi her gün birkaç milimetre alçalmaktadır. Peki buzun üzerine konulan çakıl taşları neden aynı hareketi izlemiyor?
Basitçe, taşın altında bulunan buzu güneş ışınlarından koruduğu için. Çakıl taşının hemen altında peri bacalarına benzeyen küçük bir buz sütunu oluşur ve bu sütun yavaş yavaş kendisini donmuş yüzeyin üzerinde yükselmiş halde bulur.
Muhteşem ama yine de geçici bir fenomen: buzun süblimleşmesi gerçekten de kaideyi hızla inceltecek ve bu doğal sanat eserinin iki veya üç hafta içinde yok olmasına yol açacaktır.
